Thế là mùa xuân đã đến. Chủ nhật sắp tới là ngày cuối cùng của mùa trượt tuyết. Cố gắng đến dự buổi tiệc cuối cùng đồng nghiệp hẹn gặp lại cuối năm.

Việt làm chính cũng trong giai đoạn căng thẳng. Không biết tương lai sẽ ra sao nhưng tôi cũng không lo ngại gì. Thiếu gì người bị mất việc không chỉ riêng mình. Đến đâu hay đến đó.

Việc nhà thì vô phương. Không biết phải bắt đầu từ đâu. Chăm sóc và dọn dẹp nhà cửa là những điều khiến tôi phiền muộn nhất. Nhìn xung quanh chỗ nào cũng đồ với đạc. Có những thứ nên sửa sang. Tôi không làm được nhưng cũng không dám bỏ tiền ra làm nhất là vào thời điểm này không biết công ăn việc làm ra sao.

Thời tiết càng đẹp, đầu óc càng không yên. Mệt mỏi và chán nản trước những áp lực trong cuộc sống. Buồn man mát, buồn rười rượi buồn ngủ, buồn phiền. Những cảm giác của cơn sốt mùa Xuân. Sau cơn sốt sẽ trở lại bình thường. Tôi sẽ không sao cả. Tôi sẽ vượt qua.

Sau nhiều năm Giang Trang trở lại dòng nhạc Trịnh với giai điệu mới đậm chất blues, rock, và jazz. Giang Trang cũng thay đổi cả cách hát. Lúc trước cô hát nhẹ nhàng và đơn giản như kể chuyện. Giờ đây cô kéo dài và dùng chất run (vibrato) hơi nhiều. Cô trình bài “Vết lăn trầm” nặng và não nề không phù hợp với điệu blues rock. “Còn ai với ai” cũng thế. Cách hát của cô hơi bị nhựa và bị gò bó. Đáng tiếc thật vì những phần nhạc rất thú vị. Phải chi cô hát tự nhiên như xưa.

Hôm nay lật lại quyển sổ tay nhìn thấy những chữ chính tay tôi đã viết: “Thiếu má $28,925”. Đó là tổng số tiền phí đại học tôi đã mượn mẹ. Năm 1997, tôi học ở La Salle University với học phí khoảng $25,000 một năm. Sau tiền học bổng, mỗi năm tôi phải đóng khoảng $7,000. Hai năm đầu, tôi vay nhà nước và ngân hàng. Hai năm sau, tôi vay mẹ. Sau bốn năm, tôi mượn thêm mẹ để trả hết nợ cho nhà nước và ngân hàng. Tôi hứa sẽ trả góp cho mẹ.

Tôi ra trường năm 2001 không tìm được việc. Đến một năm sau tôi mới bắt đầu có công việc chính thức. Việc đầu tiên tôi làm là mở một tài khoản riêng của mẹ và mỗi tháng tiền lương của tôi đưa thẳng vào tài khoản $500. Tôi nói với mẹ, “Má cần tiền thì cứ nói với con nhé”. Mẹ “ừ” nhưng chẳng bao giờ bảo tôi rút tiền. Sau 5 năm tôi trả hết số nợ.

Một trong những ảnh hưởng lớn nhất của mẹ với tôi là cách xử lý tiền bạc. Mẹ dạy tôi rằng, “Có vay có trả.” Mẹ xài tiền của mình kiếm được bằng mồ hôi nước mắt và không bao giờ dùng tiền người khác. Mẹ đã sống rất đúng với câu: “Nghèo cho sạch, rách cho thơm”.

Trong những tháng ngày sắp tới không biết công ăn việc làm sẽ ra sao. Vợ làm chính phủ đang bàng hoàng. Tôi làm trường Đại học của tiểu bang rồi cũng sẽ bị ảnh hưởng.

Tôi bàn với vợ từ đây đến 2028, chúng ta nên hạn chế mọi chi phí có thể hạn chế. Chẳng hạn như không đi nhà hàng nữa. Không sắm đồ đạc nữa. Mấy tháng nay đang có ý định mua xe mới vì chiếc xe cũ đã chạy hơn 200,000 dặm nhưng thôi. Chạy xe củ tiếp cho đến khi nào không còn chạy được nữa.

Nghỉ mát hay nghỉ hè gì cũng cắt đi bớt. Cũng may là mùa đông đi trượt tuyết không tốn kém như xưa nữa nên vẫn có thể giữ lại được. Chỉ phải bỏ ra hai ngày cuối tuần đi dạy thôi. Đi trượt tuyết có lợi không chỉ cho cơ thể mà luôn cả đầu óc. Từ lúc đi trượt tuyết tôi không còn bị căng thẳng nữa nên khỏi phải đi trị liệu tâm lý đỡ tốn tiền therapy.

Bàn thì mình tôi bàn thôi. Vợ không lên tiếng gì cả mà chỉ phán một câu, “Dĩ nhiên anh đâu muốn đi đâu ngoài đi trượt tuyết”.

Hơn 50 năm trước, người Việt bỏ nước ra đi tìm tự do. Họ mạo hiểm cả tính mạng để rời bỏ cộng sản. Thế mà phần nhiều lại ủng hộ kẻ độc tài vào năm 2024. Không biết là mê muội hay ngu muội. Hay cả hai.

Mấy ngày qua tôi định hỏi thăm những người bạn làm cho chính phủ coi họ có còn công việc hay không. Nhưng nghĩ lại, họ đã bầu cho kẻ độc tài thì ráng chịu. Hy vọng sau lần này, họ sẽ sáng suốt hơn.

Nền dân chủ ở Mỹ sắp sụp đổ. Tự do cũng sẽ tan biến thôi.

Vợ yêu,

Ngày tình yêu đã qua. Anh không tặng em hoa cũng chẳng tặng em quà. Những món hàng đó không tượng trưng được tình cảm anh dành cho em. Mỗi người có cách bày tỏ riêng.

Cảm ơn em đã nấu món đuôi tôm hùm cho cả nhà có một buổi ăn tối ngon miệng và tràn đầy tình cảm em dành cho gia đình trong ngày tình yêu. Còn anh thì không có gì tặng em ngoài những dòng chữ từ đáy lòng.

Anh thật sự may mắn và hạnh phúc vì giữa hai chúng ta có chữ tình mà không cần chữ tiền. Xung quanh anh đã chứng kiến quá nhiều mối quan hệ bị chữ tiền phá vỡ, từ mẹ con đến anh chị em đến họ hàng.

Em hiểu rõ anh hơn ai hết. Mình làm bao nhiêu, sống bấy nhiêu. Bề ngoài nhìn vô thấy anh rất thành công. Nào là giám đốc trường luật. Nào là thầy dạy trượt tuyết. Nào là nhà cố vấn chữ Việt. Nào là người làm việc tự do. Còn bề trong thì như em nói, “Anh chỉ có tiếng mà không có miếng”.

Sự thật phũ phàng nhưng anh chấp nhận. Giữa đam mê và mê tiền, anh chọn đam mê. Giữa sự nghiệp và gia đình, anh chọn gia đình. Khi anh thương yêu gia đình, vy họng gia đình thương lại anh. Khi anh thương yêu công việc, anh biết chắc chắn chẳng bao giờ công việc thương yêu lại anh. Nhất là tình trạng ở Mỹ hiện nay, không biết ngày nào sẽ mất việc.

Anh biết em đang lo ngại, “Nếu có Elon gõ cửa đến thăm”. Dù thế nào đi nữa anh cũng sẽ lo nổi cuộc sống gia đình.

Em đừng lo nhé!

Yêu,
Chồng

Khôi Trần là sinh viên năm cuối về môn học thiết kế ở trường đại học RMIT Hà Nội. Khôi đang trong quá trình làm dự án cuối cùng về đề tài typography trong nước. Để thiết kế cho tạp chí của mình, Khôi ao ước được phỏng vấn những người thiết kế dùng chữ và những người thiết kế chữ trong cộng đồng người Việt. Trải nghiệm đầu tiên của Khôi về typography Việt là qua Vietnamese Typography. Quyển sách là nguồn cảm hứng cho Khôi chọn dự án của mình. Khôi đã tìm đến tôi để trò chuyện.

Cuộc phỏng vấn dịch sang tiếng Việt

Tại sao các designer nước ngoài lại muốn thêm chữ tiếng Việt khi họ không dính líu gì đến ngôn ngữ này?

Thực sự thì khi chú thực hiện Vietnamese Typography, mục tiêu của chú không phải là các bạn thiết kế chữ. Lí do ban đầu của quyển sách là để nhấn mạnh việc các phông chữ phổ biến khi đó không hỗ trợ tiếng Việt. Dù vậy, sau khi cuốn sách được phát hành thì chú nhận ra là các bạn thiết kế chữ rất có hứng thú với việc thiết kế chữ tiếng Việt để các bộ chữ của họ có thể được sử dụng bởi nhiều người hơn. Để so sánh với các ngôn ngữ châu Á khác thì tiếng Việt sử dụng bảng chữ cái La-tinh thay vì chữ tượng hình. Việc này cho phép các nhà thiết kế có thể thiết kế chữ tiếng Việt mà không cần có hiểu biết về ngôn ngữ Việt; họ chỉ cần hiểu cách hoạt động của các dấu thanh thôi. Quyển sách từ đó đã cho họ kiến thức và sự tự tin cần thiết để thử sức với các ký tự Việt.

Luận án của chú được phát hành lần đầu vào 2015. Sau 9 năm, thị trường thiết kế chữ tại Việt Nam có lẽ đã cải thiện rất nhiều. Chú có cảm thấy quyển sách đã đóng một vai trò lớn không?

Chú thấy rất vui khi ngoài việc các bạn thiết kế ở nước ngoài gửi rất nhiều câu hỏi về kí tự Việt cho chú, những bạn designer trẻ ở Việt Nam cũng tìm hiểu về cuốn sách và coi đây là cơ hội để chính các bạn có thể thiết kế ra một bộ chữ. Giờ đây, chú liên tiếp nhìn thấy những bộ chữ hỗ trợ tiếng Việt nổi lên ở khắp nơi trên thế giới, và chú rất vui khi đã có thể đóng góp một phần nhỏ trong sự thay đổi này.

Có lẽ có khá ít các ghi chép về thiết kế tại Việt Nam. Một lí do lớn trong việc tạo ra quyển tạp chí song ngữ này chính là để thông tin về thiết kế trở nên rộng rãi hơn. Chú đã bao giờ nghĩ đến việc dịch cuốn sách sang tiếng Việt chưa?

Trước tiên, chú cũng đồng ý với việc hiện tại có ít ghi chép về thiết kế tại Việt Nam. Khi chú nghiên cứu cho Vietnamese Typography, chú đã về Việt Nam và tìm các cuốn sách về thiết kế tại Việt Nam và không tìm được gì cả. Cuối cùng thì chú phải dựa vào chính hiểu biết của mình về ngôn ngữ và chữ cái tiếng Việt để có thể hoàn thành luận án của chú. Hơn nữa, có lẽ một điểm trừ trong cuốn sách của chú chính là trong cuốn sách, chú có một danh sách các bộ chữ cỡ nhỏ; không một bộ nào trong danh sách của chú được làm bởi một designer người Việt. Bộ chữ gần nhất với mong muốn của chú có lẽ là Be Vietnam Pro bởi Lâm Bảo, tuy vậy bộ chữ là nguồn mở. Chú muốn hỗ trợ các nhà thiết kế bằng việc mua bản quyền và quảng bá các bộ chữ đó.

Về việc phiên dịch cuốn sách, chú rất thích ý tưởng này, và đã có một bạn thiết kế ngỏ lời trợ giúp trong phần phiên dịch cho chú.

Có lẽ hơi xấu hổ một xíu khi mà các bộ chữ Việt lại không được làm bởi người Việt…

Cũng không hẳn! Các designer này, họ đã thiết kế chữ cả chục năm rồi. Thực sự ngành nghề này vẫn còn rất mới tại Việt Nam, và cần thời gian để phát triển. Chú thực sự không muốn các bạn designer thiết kế ra các bộ chữ trong ngày một ngày hai đâu; một bộ chữ cần đến vài năm để thiết kế và cần rất nhiều sự kiên nhẫn. Ngược lại, có lẽ chú không biết đúng người. Có lẽ chú cũng cần đào sâu hơn và nghiên cứu, tìm tòi về những con người này.

Quá trình thiết kế chữ đòi hỏi phải test rất nhiều. Với những người không biết ngôn ngữ Việt, có lẽ khá khó để test khả năng đọc của bộ chữ; họ không có con mắt tự nhiên để có thể bắt được những lỗi nhỏ này. Liệu họ vượt qua chướng ngại vật này như thế nào?

Chú có thể kể một câu chuyện. Qua thời gian, cuốn sách đã dần trở thành một quyển hướng dẫn cho kí tự Việt, và chú dần nhận được các bộ chữ của các bạn designer trên toàn thế giới để chú có thể nhận xét và đưa ra một số chỉnh sửa. Chú sẽ lướt qua một lượt các dấu thanh, và chỉnh sửa sao cho hợp lý. Đối với người Việt, rất dễ để chúng ta có thể nhìn ra các lỗi nhỏ trong các đoạn văn bản. Một ví dụ chú có thể đưa ra là dấu hỏi; đối với các bộ chữ có chân, chú rất thích dấu hỏi giữ được phần đuôi, một chi tiết mà các bạn designer thường bỏ. Chú luôn đưa ra nhận xét này và các bạn thiết kế rất nhiệt tình trong việc sửa lại bộ chữ.

Bây giờ chú đang làm gì?

Chú vẫn là dân thiết kế web thôi. Sau từng ấy năm thì chú vẫn rất thích thiết kế web và nghệ thuật sắp chữ. Đến tận bây giờ chú vẫn thiết kế, và cũng chỉ có vậy thôi. Đương nhiên chú có các sở thích bên ngoài, như trượt tuyết chẳng hạn, nhưng công việc chính vẫn là thiết kế. Chú rất yêu các trang web và nó giúp chú có thể chia sẻ với rất nhiều người. Cho dù chính trang web cũng đã thay đổi rất nhiều, các con chữ đã giúp chú giữ được sự thích thú qua thời gian.

Liệu chú có lời khuyên nào cho các bạn trẻ muốn thử sức với các con chữ không?

Thiết kế chữ vẫn là một ngành nghề rất mới ở Việt Nam, và chú vẫn luôn thấy các bạn thiết kế tìm tòi khám phá về bộ môn này. Đây chắc chắn là một ngành nghề với rất nhiều sự mới lạ. Lời khuyên của chú có lẽ là hãy nghe theo con tim của mình, kiên nhẫn, và đặt thật nhiều câu hỏi. Cộng đồng thiết kế chữ rất thân thiện; bạn có thể hỏi bất cứ người nào, gửi bộ chữ của mình cho bất cứ ai, và nói chuyện với bất cứ ai!

Đọc bài phỏng vấn bằng tiếng Anh

Trong tập thơ mới của anh Cao Nguyên có một bài chỉ trọn vẹn một câu:

vòng tay ôm nặng mảnh đời nhẹ tênh

Đúng với chủ đề Vắn, tuy bài thơ chỉ tám chữ nhưng nói lên được sự nặng nhẹ trong cuộc sống của chúng ta. Có những vần thơ tuy nhẹ nhàng nhưng chất chứa tận đáy lòng:

đêm đêm
đếm lá
trên cây
đếm nhịp
tim gõ
chuỗi lời
vô tâm

Anh Cao Nguyên có vẻ như thích đếm. Hết đếm lá rồi đếm những gì không vui:

chẳng có gì vui
hết rồi vui

tôi quỳ
tôi đếm những không vui

vui đi đâu mất
không về nữa

tôi nhặt lại tôi
lúc chưa vui

Rồi anh lại đếm những hoàng hôn với tâm trạng buồn mang máng

có những
hoàng hôn
có thế thôi

không thương
không nhớ
chẳng bâng khuâng

hững hờ
hờ hững
theo hờ hững

chẳng nhớ
chẳng thương
không bâng khuâng

Dĩ nhiên tập thơ của anh không thể thiếu hình bóng nàng thơ. Tôi còn nhớ đọc tập Thơ mưa lãng mạn của anh. Nhưng giờ đây thơ về nàng sắc bén hơn xưa:

đôi môi nàng
ngọt nụ cười
lưỡi câu bén nhọn
nụ cười con giun

Và đây là một lời nhắc nhở thấm thía:

mai sau
nhỡ có
vô thường
em ơi
nhớ nhé
mình từng
với nhau

Cách anh dùng từ “vô thường” và “từng với nhau” gây sự bất ngờ cho cá nhân tôi.

Đầu năm đón nhận món quà từ anh Cao Nguyên thật đáng quý. Cảm ơn anh và chúc anh luôn khỏe mạnh để tiếp tục sáng tác những bài thơ đẹp cho đời.

Đêm qua đi làm và chơi về muộn nhưng sáng vẫn phải thức sớm đi cày tiếp. Lái xe đi làm, uống bao nhiêu cà phê cũng không tỉnh. Tuy đi xa tốn thời gian nhưng cũng vui. Nghĩ lại cảm thấy cám ơn vợ vô cùng.

Ngày xưa lần đầu vợ hỏi đi học ski với mấy thằng con không. Tôi từ chối vì ngán tuyết. Vợ biết tôi không ngán tuyết mà ngán tiền. Ski không phải là môn thể thao rẻ, nhất là với người mới thử. Lần sau vợ không thèm hỏi nữa, mà đăng kí lớp luôn. Đã trả tiền rồi không học thì mất tiền. Lại tiếc tiền nên tôi đành phải học.

Lần đầu tiên đặt chân lên chiếc thảm thần thoại và trượt trên tuyết, tôi như lạc vào một thế giới mới tôi chưa từng đến. Tưởng nhưng vợ đẩy mình vào địa ngục nhưng lại được lên thiên đàng. Từ lúc đó tốn tiền dài dài cho đến nay.

Cái gì cũng có cái duyên. Nếu không gặp nàng. Không cưới được nàng, mỗi mùa đông về tôi cuộn mình trong chăn như con sâu làm tổ, trong trái vải cô đơn. Giờ đây trời không tuyết tôi cũng lạy trời tuyết phủ kín đường về.

Vài tuần trước tôi tình cờ đi cùng chiếc ghế lift với một ông người Á Châu. Hai chúng tôi cũng chỉ nói vài câu xã giao. Khi xuống lift, chúng tôi cùng chọn đường hai hột xoàn đen (double-black diamond). Ông ski xuống rất điêu luyện. Tôi cũng snowboard theo sau ông. Ông bảo, “Chú snowboard hay lắm”. Tôi trả lời, “Ông cũng ski rất giỏi”.

Hay người lại đi cùng một chiếc ghế lift. Ông nói với tôi, “Lúc trước tôi cũng tập snowboard nhưng té nhiều quá, tôi đã bỏ. Tôi rất phục cậu”. Tôi cười đáp, “Ông vẫn có thể luyện tập”. Ông trả lời, “Tôi 80 tuổi rồi còn tập gì nữa”. Tôi vừa ngạc nhiên vừa nể, “Nỗ lực nào đã khiến ông giờ đây vẫn ski”? Câu trả lời ngắn gọn của ông, “Why not (Tại sao không)”?

Câu trả lời của ông sẽ là động lực cho tôi tiếp tục mỗi mùa đông về. Hy vọng vợ chồng tôi vẫn sẽ ski hoặc snowboard ở tuổi 80. Rồi đây anh sẽ không đưa em về nhà mà cùng dìu nhau trên những đỉnh núi đầy tuyết trắng mộng mơ.

Để kỷ niệm 20 năm album đầu tay của cô ra đời, Ngọc Khuê trở lại với cuộc “Dạo chơi” dân gian hiện đại. Những ca khúc đã đưa tên tuổi cô đến khán giả như “Bên bờ ao nhà mình”, “Chuồn chuồn ớt”, “Giọt sương bay lên”, “Gió mùa về”, và “Bà tôi” được mix lại với những âm hưởng điện tử.

Nghe thì cũng là lạ nhưng nặng về phần điện tử hơn là phần dân gian. Chẳng hạn như “Bên bờ ao nhà mình” trở thành một club hit nhiều hơn là một contemporary mix. Tuy đã 20 năm nhưng tôi vẫn ấn tượng với bài phối dân gian jazz hơn là bài mix mới với phần rap không cần thiết.

Đáng tiếc là cả album đều như thế ngoại trừ “Bà tôi” với bài phối jazz đường phố đầy sáng tạo. Tiếng bass, tiếng percussion, tiếng dương cầm, tiếng sáo hòa quyện vào nhau rất thú vị. Phải chi Ngọc Khuê vẫn theo đường lối jazz nhưng khai thác những âm hưởng mới lạ thì hay biết mấy.